مەنبە : Mepa News / BBC Türkçe
چارشەنبە، 2021-يىلى 3-ئاينىڭ 31-كۈنى
BBC ئوتتۇرا شەرق تەھرىرى جېرېمىي بوۋېننىڭ تەھلىلى:
كېلىشىمنىڭ تەپسىلاتى تېخى ئېنىق ئەمەس ، ئەمما خىتاي ئامېرىكا يولغا قويغان جازادىن ھالقىپ ئىراندىن نېفىت سېتىۋالىدۇ ۋە بۇنىڭ بەدىلىگە ئىرانغا مەبلەغ سالىدۇ. جازا سەۋەبىدىن ئىران چەتئەل مەبلىغىدىن مەھرۇم قالدى.
بۇ كېلىشىم خىتاينىڭ «بىر بەلۋاغ بىر يول» دەپ ئاتالغان غايەت زور ئۇل ئەسلىھە تۈرىنىڭ بىر قىسمى. بۇ تۈر ئارقىلىق ئۇ بېيجىڭنىڭ يەرشارىۋى چوڭ دۆلەت سۈپىتىدە داۋاملىق كېڭىيىشىنى ئىلگىرى سۈرىدىغان ئۇلىنىشلارنى بارلىققا كەلتۈرۈشنى مەقسەت قىلىدۇ.
ئۆتكەن يىلى ھەمكارلىق كېلىشىمى لايىھىسى ئاشكارىلانغاندا، بىر قىسىم ئىرانلىقلار بىر بەلۋاغ بىر يول تۈرىدە تۈزۈلگەن كېلىشىملەر ئاساسلىقى خىتايغا پايدىلىق دەپ خىتاينىڭ نىشانىدىن گۇمانلاندى.
بەزى كىچىك ۋە نامرات دۆلەتلەر (نۇرغۇن دۆلەتلەر خىتايدىن كىچىك ۋە نامرات) بۇ دەسلەپكى جەلپ قىلىش كۈچىگە ئىگە كېلىشىملەرنى ئىمزالىغاندىن كېيىن بوي ئېگىزلىكىدىن ئېشىپ كەتكەن سودىغا كىرگەنلىكىنى ھېس قىلدى.
ئىراننىڭ جازا قارارى بىلەن ۋەيران بولغان ئىقتىسادى ئۈچۈن ، JCPOA نىڭ تەرەپلىرىدىن بىرى بولغان خىتاي بىلەن ئىستراتېگىيىلىك ھەمكارلىق كېلىشىمى ئىمزالاپ ، نېفىت سېتىشنى ئاشۇرۇش ئىنتايىن مۇھىم.
ئەمما بۇ كېلىشىم بۇنىڭدىنمۇ كۆپ مەنىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ كېلىشىم ئارقىلىق ئىران ئامېرىكىغا قارشى تېخىمۇ كۆپ پايدىغا ئېرىشتى.
بايدېن ئۇزىدىن ئىلگىرىكى ئىككى پرېزىدېنتقا ئوخشاش، تاشقى سىياسەت مەركىزىنى ئوتتۇرا شەرقتىن پايدا ئالىدىغان ۋە ئىستراتېگىيىلىك مۇھىم بولغان ئاسىيا-تىنچ ئوكيان رايونىغا يۆتكىمەكچى بولۇۋاتىدۇ.
ئەمەلىيەتتە ، بۇ مۇمكىن ئەمەس ، چۈنكى ئوتتۇرا شەرقتە ئامېرىكا ئۆز مەنپەئەتى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم دەپ قارايدىغان نۇرغۇن ئىشلار بار. ئۇلارنىڭ بىرى ئىران ۋە ئىران قانچىلىق ئىنكار قىلىشىدىن قەتئىي نەزەر ئۇنىڭ يادرو نىشانى.
ئامېرىكىنىڭ ئوتتۇرا شەرقتىكى رەقىبلىرى
ئامېرىكا بۇ رايوندىن چېكىنمىدى ھەم بىر قەدەممۇ ئىلگىرىلىمىدى. بۇ ئەھۋال ئوتتۇرا شەرقتىكى رەقىبلىرىگە يېڭى پۇرسەت يارىتىپ بەردى.
روسىيە سۈرىيەگە ئارىلىشىش ئارقىلىق سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئىلگىرىكى رولىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش پۇرسىتىگە ئېرىشتى.
يەنە بىر تەرەپتىن، خىتاي ئامېرىكىنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك كۈچىنى يۇقاتقىنىغا ۋە قايتا ئەسلىگە كېلەلمەيدىغانلىقىغا ئىشىنىدۇ. ئۇ ئۆزىنى دۇنيانىڭ كۈچىيىۋاتقان كۈچى دەپ قارايدۇ.
پارس قولتۇقىدىكى ئىستراتېگىيىلىك ھەمكارلىق ئىراننى قىسقا مۇددەت ئىچىدە ئېلىپ كېلىدىغانغا قارىغاندا خىتاينىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك نىشانى ئۈچۈن تېخىمۇ مۇھىم.
خىتاينىڭ ئوتتۇرا شەرقتىكى نىشانى
خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋاڭ يىنىڭ ئوتتۇرا شەرق سەپىرى پەقەت تېھران بىلەنلا چەكلەنمەيدۇ.
خىتاي كوممۇنىستىك پارتىيىسىنىڭ ئىنگلىزچە نەشرى بولغان «خىتاي كۈندىلىك گېزىتى» ۋاڭنىڭ بەش نىشان پىلانىنى ئېلان قىلغانلىقىنى ئوتتۇرغا قۇيدى. بۇ پىلاننىڭ مەقسىتى «پەلەستىن-ئىسرائىلىيە دىئالوگىنى ياخشىلاش ، ئىران بىلەن يادرو كېلىشىمىنى قايتا باشلاش ۋە رايوندا بىخەتەرلىك رامكىسى قۇرۇش ئارقىلىق ئوتتۇرا شەرقنىڭ بىخەتەرلىكى ۋە مۇقىملىقىغا كاپالەتلىك قىلىش» بىلەن ئىپادىلىنىدۇ.
بۇلار غەرب دىپلوماتلىرىمۇ قوللانغان ئىپادىلەر. قانداقلا بولمىسۇن ، ئامېرىكا سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن ئوتتۇرا شەرقنى ئۆزىنىڭ بوشلۇقى دەپ قارىدى. يەنە بىر تەرەپتىن ، ياۋروپا ئىتتىپاقىدىكى ئىتتىپاقداشلىرىغا بۇ رايونغا ئىقتىسادىي ياردەم بېرىشتىن باشقا پۇرسەت بەرمىدى.
خىتاي خەلق ئازادلىق ئارمىيىسى قىزىل دېڭىز قىرغىقىدىكى جىبۇتىدا تۇنجى ھەربىي بازا قۇردى. دۇنيادىكى ئەڭ ئاۋات قاتناش لىنىيىسىنىڭ بىرى بولغان بۇ نۇقتا ئامېرىكا ئارمىيىسىنىڭ ئافرىقا قوماندانلىق بازىسىدىن 10 كىلومىتىر يىراقلىققا توغرا كېلىدۇ.
قانداقلا بولمىسۇن ، ئامېرىكا كۈنسېرى كۈچىيىۋاتقان كۈچ بولۇش سۈپىتى بىلەن ، خىتاينىڭ دۇنيادىكى ئەڭ تۇراقسىز رايون بولغان ئوتتۇرا شەرقتە ئۆزىگە بوشلۇق ئېچىشقا كۆرسەتكەن تىرىشچانلىقىدىن راھەتسىز.
