مەنبە: Mepa News / NTV Haber
2021-يىلى 4-ئاينىڭ 11-كۈنى يەكشەنبە،
پرېزىدېنت ئەردوغان بىلەن ئۇكرائىنا پرېزىدېنتى زېلېنسكىينىڭ ئۇچرىشىشى 15.45 دە خۇبېر سارىيىدا باشلانغان بولۇپ كۆرۈشۈش 3 سائەت داۋاملاشقان.
يىغىندىن كېيىن ، ئىككى رەھبەر يۇقىرى دەرىجىلىك ئىستراتېگىيىلىك كېڭەش يىغىنىغا قاتناشقان.
ئەردوغان بىلەن زېلېنسكىي دۆلەتلەر ئوتتۇرىسىدا كېلىشىم ئىمزالانغاندىن كېيىن بىرلەشمە ئاخبارات ئېلان قىلىش يىغىنى ئۆتكۈزگەن.
ئەردوغان بىلەن زېلېنسكىي ئوتتۇرىسىدىكى ھالقىلىق ئۇچرىشىش
پرېزىدېنت ئەردوغان بىلەن ئۇكرائىنا پرېزىدېنتى زېلېنسكىينىڭ خۇبېر سارىيىدا ئۆتكۈزۈلگەن 3 سائەتلىك ئىككى تەرەپلىك ئۇچرىشىشىدىن كېيىن ، ئىككى رەھبەر ۋەكىللەر ئۆمىكى بىلەن يۇقىرى دەرىجىلىك ئىستراتېگىيىلىك كېڭەش يىغىنى ئاچتى.
ئەردوغان يىغىن جەريانىدا ئىككى تەرەپلىك مۇناسىۋەتنىڭ ھەر قايسى تەرەپلىرىنىڭ تەپسىلىي مۇزاكىرە قىلىنغانلىقىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى:
«ئۇكرائىنانىڭ زېمىن پۈتۈنلۈكى»
– “بىز ئۇكرائىنانىڭ زېمىن پۈتۈنلۈكى ۋە ئىگىلىك ھوقۇقى سۈپىتىدە كۈچلۈك قوغدىدۇق. بىز قىرىمنىڭ كىملىكنى قوشۇۋېلىش يۆنىلىشى توغرىسىدىكى پرىنسىپال قارارىمىزنى يەنە بىر قېتىم ئىسپاتلىدۇق. بۇ تەشەببۇس ئۇكرائىنانىڭ قىرىم خەلقئارا جەمئىيىتى ھەققىدە بىر يەرگە جەم بولۇشنى مەقسەت قىلىدۇ. بىز قىرىم سۇپىسىنى قوللايمىز. بۇ تەشەببۇس قىرىم تاتارلىرى ، قىرىم ۋە پۈتكۈل ئۇكرائىنا قاتارلىق بارلىق قىرىم خەلقلىرى ئۈچۈن ئىجابىي نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈرۈشنى خالايمىز. بىزگە نىسبەتەن ، ۋەتىنىدىن ئايرىلىشقا مەجبۇر بولغان قىرىم تاتار قېرىنداشلىرىمىزنىڭ تۇرمۇش سەۋىيىسىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش تارىخى ۋە ئىنسانپەرۋەرلىك مەسئۇلىيىتى. بىزنىڭ قىرىم تاتار تۇغقانلىرىمىز ئۈچۈن تۇرالغۇ ۋە مەسچىت قۇرۇلۇش تۈرلىرىمىز بار. بىز تۇرالغۇ تۈرىگە مۇناسىۋەتلىك تۇنجى كونكرېت قەدەمنى تاشلىدۇق ، يېقىن كەلگۈسىدە مەسچىت تۈرىدە ئىلگىرىلەشنى ئۈمىد قىلىمىز ».
پرېزىدېنت ئەردوغان مۇنداق دېدى: «قارا دېڭىز داۋاملىق تىنچلىق ، خاتىرجەملىك ۋە ھەمكارلىق دېڭىزى بولۇپ كەلمەكتە. بىز ھەر قانداق شەكىلدە ئورتاق جۇغراپىيىمىزدىكى جىددىيلىكنىڭ كۈچىيىشىنى خالىمايمىز. بۇنداق بولغاندا ، سۆيۈملۈك دوستۇم بىلەن پىكىر ئالماشتۇردۇق. ئۇكرائىنانىڭ شەرقىدىكى نۆۋەتتىكى ۋەزىيەت ۋە كرىزىس. “بىز زېمىن پۈتۈنلۈكى ۋە خەلقئارا قانۇن ئاساسىدا تىنچ ۋە دىپلوماتىك ئۇسۇللار بىلەن ھەل قىلىنىشى كېرەكلىكىگە ئىشىنىمىز ئاخىرقى مەزگىلدىكى جىددىيلىك بالدۇرراق ئاخىرلىشىپ، ئۇرۇش توختىتىش داۋاملىشىدۇ ۋە توقۇنۇش مىنسىك كېلىشىمىگە ئاساسەن دىئالوگ ئارقىلىق ھەل قىلىنىدۇ ».
ياۋروپا بىخەتەرلىك ۋە ھەمكارلىق تەشكىلاتىنىڭ ئۇكرائىنانىڭ ئالاھىدە كۆزىتىش ئۆمىكىنىڭ دونباس رايونىدىكى مۇقىملىقىنى ۋە ئۇرۇش توختىتىشنى داۋاملاشتۇرۇش ۋەزىپىسىنى داۋاملاشتۇرىدىغانلىقىنى ۋە داۋاملاشتۇرۇشى كېرەكلىكىدى.
دۆلەت مۇداپىئە سانائىتىنىڭ ئۇكرائىنا بىلەن بولغان مۇناسىۋەتتە يەنە بىر مۇھىم تەرەپنى تەشكىل قىلىدىغانلىقىنى بايان قىلغان پرېزىدېنت رەجەپ تاييىپ ئەردوغان سۆزىنى مۇنداق داۋاملاشتۇردى:
«سىياسىي ۋە مۇداپىئە مەسىلىلىرىنىڭ ئۆز-ئارا باغلىنىشىنى كۆزدە تۇتۇپ ، بىز تاشقى ۋە دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىرىمىزنىڭ ئىشتىراك قىلىشى بىلەن ئىككى خىل شەكىلدە يېڭى سۇپىدا كېڭىشىشنى باشلىدۇق. بۇنداق بولغاندا ، بىز دۆلەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى ماسلىشىشنى كۈچەيتىمىز. بىزنىڭ ھەمكارلىقىمىز ئۈچىنچى دۆلەتكە ئۇرۇنۇش دېگەنلىك ئەمەس. بىزنىڭ سودا مىقدارىمىز يۇقۇمنىڭ تەسىرىگە ئەڭ ئاز ئۇچرايدۇ ، ئىشىنىمەنكى ، بىز سۆھبەتلىشىۋاتقان ئەركىن سودا كېلىشىمىگە ئىمزا قويۇپ ، 10 مىليارد دوللارلىق سودا مىقدارى نىشانىمىزغا تېز يېتىمىز. تۈركىيە ۋە ئۇكرائىنا پۇقرالىرى پەقەت كىملىك بىلەنلا پاسپورتى يوق بىر-بىرىنىڭ دۆلىتىنى زىيارەت قىلالايدۇ. بىز بىر سىستېما قۇردۇق. ئۆتكەن يىلى ئېرىشكەن تەجرىبە ۋە كەڭ كۆلەمدە ۋاكسىنا ئەملەش پائالىيىتىمىز ئارقىلىق تەرەققىي قىلدۇرغانلىقىمىز ئۈچۈن بىز بۇ يىل ئۇكرائىنالىق دوستلىرىمىزنى بىخەتەر مۇھىتتا كۈتۈۋالىمىز».
تۈركىيەنىڭ قوللىشى مۇھىم
زېلېنسكىي تۆۋەندىكى بايانلارنى قوللانغان:
– مەن بۈگۈن ئىمزالىغان بارلىق كېلىشىملەرنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولىدىغانلىقىغا ئىشىنىمەن.
– تۈركىيەنىڭ مەيدانىنىڭ ئۆزگەرمەيدىغانلىقىنى ئاڭلاپ خۇشال بولدۇم. تۈركىيەنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقىنى قوللىشىمىزنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش مۇھىم.
– ئەركىن سودا كېلىشىمىنىڭ ئىمزالىنىشى بىلەن سودا مىقدارىمىزنىڭ ئېشىشى مۇمكىن.
– بىز يەنە ئايروپىلان ياساش ساھەسىدىكى ھەمكارلىقىمىزنى مۇزاكىرە قىلدۇق.
بىرلەشمە بايانات
خۇبېر سارىيىدا ، تۈركىيە ۋە ئۇكرائىنا ۋەكىللەر ئۆمىكى سۆھبەتتىن كېيىن ئېلان قىلغان باياناتىدا ، ياخشى قوشنىدارچىلىق ۋە ئۆز-ئارا ھۆرمەت قىلىش پرىنسىپىنى ئاساس قىلغان دوستلۇق ، تۇتاشقان رايونلارنى تەرەققىي قىلدۇرۇشنى مەقسەت قىلغان ۋە تىنچلىق ۋە مۇقىملىقتىن ھالقىپ ، كۈچەيتىشنى ئاساس قىلغان. دۆلەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى ئىستراتېگىيىلىك شېرىكلىك مۇناسىۋىتى ۋە ئىرادىسىنى ئاشۇرۇش ئۈچۈن ھەمكارلىقنىڭ ھەر قايسى ساھەلىرىنىڭ ئورتاق مەنپەئەتى ، خەلقئارا قانۇن قائىدىسىدە پرىنسىپ ۋە ئەمەل قىلىدىغانلىقىنى قايتا تەكىتلىدى ، تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى بىلەن ئىككى دۆلەت پرېزىدېنتى ئۇكرائىنا ئوتتۇرىسىدىكى يۇقىرى دەرىجىلىك بىرلەشمە رەئىسلىك يىغىنىدا ئۆتكۈزۈلدى. ئىستىراھەت كېڭىشى ئىستانبۇلدا ئۆتكۈزۈلگەن 9-قېتىملىق يىغىن نەتىجىسىدە بەزى قارارلارنى ماقۇللىدى.
باياناتتا ئىقتىساد ، سودا ، ساياھەت ، بىخەتەرلىك ، مۇداپىئە سانائىتى ، ئىلىم-پەن ، مائارىپ ۋە ياشلار قاتارلىق ساھەلەردىكى ھەمكارلىق ۋە ماسلىشىشنى چوڭقۇرلاشتۇرۇش ئۈچۈن تەرەپلەرنىڭ ئورتاق تىرىشچانلىقىنى ئاشۇرۇش قارار قىلىنغانلىقى تەكىتلەندى.
مىنىستىرلار ۋە ماسلاشتۇرغۇچىلار قاتلىمىدىكى «Quadriga» (2 + 2) شەكلىدە ھەمكارلىقنى داۋاملاشتۇرۇپ ، خەلقئارا ئېتىراپ قىلغان چېگرا ، ئۇكرائىنانىڭ تېررىتورىيە پۈتۈنلۈكى ۋە ئىگىلىك ھوقۇقىنى شەرتسىز ۋە شەرتسىز قوللايدىغانلىقىنى ، قىرىم ئاپتونوم جۇمھۇرىيىتى ۋە سېۋاستوپول شەھىرى ۋە دونېتسىك ۋە لۇخەنسك رايونلىرىنى ئىشغال قىلىش بۇ ئارقا كۆرۈنۈشتە ، خەلقئارا تەشكىلاتلارنىڭ ، بولۇپمۇ ب د ت ، ياۋروپا كېڭىشى ۋە ياۋروپا بىخەتەرلىك ۋە ھەمكارلىق تەشكىلاتى ۋە رۇسىيە قىرىم فېدېراتسىيەسىنىڭ كۆپ تەرەپلىك تىرىشچانلىقىنى داۋاملىق قوللاش قارار قىلىندى. قىرىم سۇپىسى «ئۇكرائىنانىڭ قانۇنسىز يۇتۇۋېلىنىشىنى ھەل قىلىدىغان يېڭى شەكىل سۈپىتىدە ، ئۇكرائىنا پۇقرالىرىنىڭ ، بولۇپمۇ قىرىم تاتارلىرىنىڭ ۋاقىتلىق ئىشغالىيىتىدىن كېيىن ۋەتىنىدىن ئايرىلىشقا مەجبۇر بولغان تۇرمۇش شارائىتىنى ياخشىلاش ئۈچۈن ئورتاق كۈچ چىقاردى. خەلقئارا قانۇندىكى كىشىلىك ھوقۇقنى قوغداش ۋە ئۇكرائىنانىڭ دونېتسىك ۋە لۇخەنسك رايونىنىڭ بىر قىسىم رايونلىرىدا قانۇنسىز تۇتۇپ قېلىنغان قىرىم تاتارلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بارلىق ئۇكرائىنا پۇقرالىرىنىڭ ۋەزىيەتنىڭ مىنسىك كېلىشىمىگە ئاساسەن قويۇپ بېرىلىشىنى ماسلاشتۇرۇش. سۆھبەت ئارقىلىق ئۇنىڭ تىنچ ھەل قىلىنىشىنى قوللاشقا ۋە بۇرچنىڭ پائالىيىتىنى ئەڭ يۇقىرى سەۋىيىدە داۋاملىق قوللاشقا قوشۇلدى ، ياۋروپا بىخەتەرلىك ۋە ھەمكارلىق تەشكىلاتى ئالاھىدە نازارەت قىلىش خىزمىتىنىڭ خىزمىتىگە ئاپىرىن ئوقۇدى.
تۈركىيە بىلەن ئۇكرائىنا بىرلەشمە باياناتىدا «تېرورلۇق ، بۆلگۈنچىلىك ۋە ھەر خىل ئاشقۇنلۇق ۋە ئىپادىلەرگە قارشى تۇرۇشتا ھەمكارلىق ۋە ئىتتىپاقلىقنى كۈچەيتىش» نى تەكىتلىدى.
خىتابنامىدە ، چېگرا ھالقىغان تەشكىللىك جىنايەت ، تور جىنايىتى ، قانۇنسىز كۆچمەنلەر ، زەھەرلىك چېكىملىك ، زەھەرلىك چېكىملىك ، قورال-ياراغ ۋە ئادەم ئەتكەسچىلىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۈچۈن ئورتاق تەدبىر قوللىنىش ھەمدە ئۆتكۈزۈپ بېرىش تەلىپىنى تېز بىر تەرەپ قىلىشقا كاپالەتلىك قىلىش قارار قىلىندى.
ھازىرقى تۈرلەرنى تاماملاش ۋە يېڭى بىرلەشمە تۈرلەرنى پىلانلاش ئارقىلىق مۇداپىئە سانائىتىدىكى ھەمكارلىقنى يەنىمۇ تەرەققىي قىلدۇرۇش ۋەدىسىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈپ مۇنداق دېدى: «ئۇكرائىنانىڭ شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىغا ئەزا بولۇش قارىشى ، بولۇپمۇ يېقىن كەلگۈسىدە ئەزالىق ھەرىكەت پىلانىنى ماقۇللاش ۋە ئۇكرائىنا قوراللىق قىسىملىرى ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر بىلەن بىرلىكتە ، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئىككى تەرەپلىك ۋە كۆپ تەرەپلىك مېخانىزم ئارقىلىق قارا دېڭىز رايونىنىڭ بىخەتەرلىكى ۋە مۇقىملىقىنى قوللاشنى مەقسەت قىلغان ھەمكارلىقنى كۈچەيتىشنى قارار قىلدى.
ئۆز-ئارا چۈشىنىش ۋە ئىجابىي پوزىتسىيە دائىرىسىدە ئەركىن سودا كېلىشىمى سۆھبىتىنى تېزدىن ئاخىرلاشتۇرۇشنى قارار قىلغان خىتابنامىدە تۆۋەندىكى مەزمۇنلار خاتىرىلەندى:
«زۆرۈر تەدبىرلەرنى قوللىنىپ ، ئىككى تەرەپنىڭ مەبلەغ سالغۇچىلىرى ۋە شىركەتلىرىنىڭ مەسىلىسىنى تۈگىتىش ۋە يېڭى مەبلەغ سېلىشقا ئىلھام بېرىش ، كىرىش رەسمىيەتلىرىنى ئاسانلاشتۇرۇش ، ھەرقايسى دۆلەتلەر پۇقرالىرىنىڭ ساياھەت پۇرسىتىگە ئېرىشىش ۋە چېگرا كونترول قىلىش ئادىتىنى تېخىمۇ ياخشىلاش قارار قىلىندى. ئۆز-ئارا ساياھەت قىلىشقا ئىلھام بېرىش ئۈچۈن. ئۇكرائىنادىكى تۈرك مائارىپى. فوندىنىڭ مائارىپ پائالىيىتىنى قوللاش ، كوۋىد -19 ۋىرۇسىنىڭ تارقىلىشىنى كونترول قىلىش ۋە ئۇنىڭ ئىجتىمائىي ۋە ئىقتىسادىي پائالىيەتلەرگە بولغان تەسىرىنى باشقۇرۇش تىرىشچانلىقىدا ھەمكارلىق ۋە ماسلىشىش ئىرادىسىنى جەزملەشتۈرۈش قارار قىلىندى ».
