مەنبە: euronews / Reuters
2021-يىلى 6- ئاينىڭ 8- كۈنى، سەيشەنبە
خىتاينىڭ تۇغۇت چەكلەش سىياسىتىنىڭ 20 يىل ئىچىدە شەرقىي تۈركىستاندىكى ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تۇغۇلۇشىنىڭ 2 مىليون 600 مىڭدىن 4 مىليون 500 مىڭغىچە ئازايتىشى مۇمكىنلىكى ئوتتۇرىغا قويۇلغان.
گېرمانىيە تەتقىقاتچىسى ئادرىئان زېنزنىڭ دوكلاتى بېيجىڭنىڭ غەربىي رايوندىكى بېسىمنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك نوپۇس تەسىرىنى ئاشكارىلاشتىكى ئەڭ ئەتراپلىق تەھلىل دەپ قارالدى.
زېنزنىڭ مۆلچەرىچە، بېيجىڭنىڭ سىياسىتى شەرقىي تۈركىستاندىكى ئاساسلىق خەنزۇلارنىڭ نىسبىتىنى% 8.4 تىن% 25 كە ئۆستۈرۈشى مۇمكىن.
بۇ دوكلات غەربتىكى بىر قىسىم دۆلەتلەر ئارىسىدا خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى ھەرىكىتىنىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى تەشكىل قىلغان-قىلمىغانلىقىنى تەكشۈرۈش چاقىرىقى كۈنسېرى كۈچەيگەن.
ھوقۇق تەشكىلاتلىرى ، تەتقىقاتچىلار ۋە بىر قىسىم ئاھالىلەر مۇنداق دېدى: بېيجىڭنىڭ سىياسىتى ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەت مۇسۇلمانلىرىغا يېڭىدىن قويۇلغان تۇغۇت چەكلىمىسى ، ئىشچىلارنى باشقا رايونلارغا يۆتكەش ، تەخمىنەن بىر مىليون ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەتلەرنى لاگېر تورىغا كىرگۈزۈشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. .
زېنز رېيتېر ئاگېنتلىقىغا مۇنداق دېدى: «بۇ (تەتقىقات ۋە تەھلىل) خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلار ئۈچۈن ئۇزۇن مۇددەتلىك پىلانىنىڭ مۇددىئاسىنى ھەقىقىي كۆرسىتىپ بېرىدۇ. دېدى.
خىتاي: شەرقىي تۈركىستاندىكى ئۇيغۇرلارنىڭ تۇغۇلۇش نىسبىتى خەنزۇلارنىڭكىدىن يۇقىرى
خىتاي بۇنىڭدىن ئىلگىرى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تۇغۇلۇش نىسبىتىنىڭ تۆۋەنلىشىنىڭ تەرەققىيات ئامىلى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى ، بۇ رايوندا ھازىر بار بولغان تۇغۇلۇش نورمىسىنىڭ تولۇق يولغا قويۇلۇشى ، شۇنداقلا كىشى بېشىغا توغرا كېلىدىغان كىرىمنىڭ ئېشىشى ۋە پىلانلىق تۇغۇت مۇلازىمىتىگە تېخىمۇ كۆپ ئېرىشىدىغانلىقىنى ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى رېيتېر ئاگېنتلىقىغا مۇنداق دېدى: «شەرقىي تۈركىستاندىكى ئاتالمىش«ئىرقىي قىرغىنچىلىق» پۈتۈنلەي بىمەنە گەپ. بۇ ئامېرىكا ۋە غەربتىكى خىتايغا قارشى كۈچلەرنىڭ ئاخىرقى مۇددىئاسى ۋە ئىپادىسى.
مىنىستىرلىق شەرقىي تۈركىستاننىڭ تۇغۇلۇش نىسبىتىنىڭ 2017-يىلدىن 2019-يىلغىچە تۆۋەنلىگەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان رەسمىي سانلىق مەلۇماتلارنىڭ «ھەقىقىي ئەھۋالنى ئەكس ئەتتۈرمەيدىغانلىقىنى» ۋە ئۇيغۇرلارنىڭ تۇغۇلۇش نىسبىتىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى خەنزۇ مىللىتىدىن يۇقىرى ئىكەنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
زېنز تەتقىقاتىغا قارىغاندا ، ئۇيغۇرلار كۆپ سانلىقنى ئىگىلەيدىغان شەرقىي تۈركىستاننىڭ جەنۇبىدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ نوپۇسى 2040-يىلغا بارغاندا يېڭى ھامىلىدارلىقتىن ساقلىنىش سىياسىتىگە ئاساسەن 8 مىليون 600 مىڭدىن 10 مىليون 500 مىڭغىچە بولۇشى مۇمكىن.
«ئۈچ بالىلىق سىياسەتكە ماس كەلمەيدۇ»
ئۇيغۇرلار ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تۇغۇلۇشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ھەرىكىتى خىتاينىڭ تېخىمۇ كەڭ تۇغۇت سىياسىتى بىلەن روشەن سېلىشتۇرما بولدى.
بېيجىڭ ئالدىنقى ھەپتە ئەر-خوتۇنلارنىڭ ئۈچ بالىلىق بولالايدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى بۇ 2016-يىلى خىتاينىڭ تېز قېرىلىشىۋاتقان نوپۇسقا قارىتا بىر پەرزەنتلىك سىياسەت ئەمەلدىن قالدۇرۇلغاندىن بۇيانقى ئەڭ چوڭ سىياسەت ئۆزگىرىشى دەپ ئىزاھلىنىدۇ. بۇ باياناتتا ھېچقانداق بىر مىللەت تىلغا ئېلىنمىغان.
بەزى ئاھالىلەر ، تەتقىقاتچىلار ۋە ھوقۇق تەشكىلاتلىرى مۇنداق دېدى: يېڭى يولغا قويۇلغان قائىدىلەر ھازىر خىتاينىڭ باشقا جايلىرىدىكىگە ئوخشاش جەرىمانە ئەمەس ، بەلكى تۇغۇلۇش نورمىدىن ئېشىپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن قولغا ئېلىنغان مۇسۇنلارغا ماس كەلمەيدۇ.
2020-يىلى ئاشكارىلانغان بىر كومپارتىيىنىڭ خاتىرىسىدە شەرقىي تۈركىستاننىڭ قاراقاش رايونىدىكى قايتا تەربىيىلەش لاگېرىنىڭ تىزىملىكىدە تەپسىلىي بايان قىلىنغان 484 دېلونىڭ 149 ىدە تۇغۇلۇشقا خىلاپلىق قىلىش سەۋەبى كۆرسىتىلدى.
شەرقىي تۈركىستاندىن كەلگەن بىر تېببىي خادىمنىڭ كۆرسىتىشىچە ، 2017-يىلدىن باشلاپ ، ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تۇغۇلۇش نورمىسى، ئەر-خوتۇنلارنى ئايرىش ۋە ھامىلىدارلىقتىن ساقلىنىش رەسمىيىتىنى ئىشلىتىش ۋە بالا چۈشۈرۈش قاتارلىق ئۇسۇللار شەرقىي تۈركىستاندا قاتتىق ئىجرا قىلىنغان.
زېنز تۈزگەن رەسمىي سانلىق مەلۇماتقا قارىغاندا ، ئۇيغۇرلار كۆپ سانلىقنى تەشكىل قىلىدىغان شەرقىي تۈركىستان رايونىدا، تۇغۇلۇش نىسبىتى 2019-يىلى% 50.1 تۆۋەنلىگەن. خىتاي رايونلىرىدا بۇ نىسبەت% 19.7 بولغان.
شەرقىي تۈركىستان يېزا ئىگىلىك ئۇنىۋېرسىتېتى چېگرا تارىخى ۋە جۇغراپىيە ئىنستىتۇتىنىڭ مۇدىرى لياۋ جاۋيۈ 2015-يىلى ئۆتكۈزۈلگەن بىر قېتىملىق ئىلمىي پائالىيەتتە ، تۇغۇت سىياسىتى ۋە تېخىمۇ كەڭ تۇتۇپ تۇرۇش پروگراممىسى يولغا قويۇلۇشتىن سەل بۇرۇن ، شەرقىي تۈركىستان «ئۇيغۇر گۇرۇپپىسىنىڭ ھۆكۈمرانلىقىنى ئاخىرلاشتۇرۇشى كېرەك» دېدى.
ئۇ ئىرقىي قىرغىنچىلىق دائىرىسىگە كىرەمدۇ؟
زېنز ۋە باشقا مۇتەخەسسىسلەر 1948-يىلدىكى ئىرقىي قىرغىنچىلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە جازالاش ئەھدىنامىسىنى كۆرسىتىپ ، بىر مىللەتنى نىشان قىلغان تۇغۇلۇشنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى ئىرقىي قىرغىنچىلىق دەپ سۈپەتلىدى.
ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ۋە ئەنگىلىيە ، كانادا قاتارلىق دۆلەتلەردىكى پارلامېنتلار خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى تۇغۇتنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە كەڭ كۆلەمدە تۇتۇپ تۇرۇش سىياسىتىنى ئىرقىي قىرغىنچىلىق دەپ تەسۋىرلىدى.
قانداقلا بولمىسۇن ، بىر قىسىم ئاكادېمىكلار ۋە سىياسىئونلار بېيجىڭنىڭ ئىرقىي قىرغىن قىلىش ئىرادىسىگە يېتىش ئۈچۈن مىللىي تازىلاشنى ئىلگىرى سۈردى.
