2022-يىل 2- يانۋار، يەكشەنبە
2021-يىل نۇرغۇن ۋەقەلەر ۋە زىددىيەتلىك مۇناسىۋەتلەر بىلەن تولدى، بولۇپمۇ Covid-19 يۇقۇمىنىڭ داۋاملىشىشى ۋە ئۇنىڭ ۋارىيانتلىرى، ئىقتىسادىي قىيىنچىلىق ۋە ئىنسانلارنىڭ كىشىلىك ھاياتىدىكى ئۆزگىرىشلەر كەلتۈرۈپ چىقاردى. ئامېرىكا-خىتاي، خىتاي-تەيۋەن، ئامېرىكا-روسىيە، روسىيە-ئۇكرائىنا، پولشا-بېلورۇسىيە ۋە ئەزەربەيجان-ئەرمىنىيە ئوتتۇرىسىدىكى كرىزىس ۋە ئامېرىكا ۋە شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ ئافغانىستاندىكى مەۋجۇتلۇقىنىڭ قالايمىقانلىشىشى، ياۋروپاغا قانۇنسىز كۆچمەن بولۇش مەسىلىسى. پرېزىدېنت دونالد ترامپنىڭ قوللىغۇچىلىرى قۇرۇلتاي بىناسىغا بېسىپ كىرىشى دۇنيانى ھەيران قالدۇردى …
بۇلتۇرقى ئەڭ روشەن ئالاھىدىلىكلەر 3 دۇنيا ئۇرۇشىنىڭ قايتا-قايتا ئوتتۇرغا چىقىشى، بولۇپمۇ بىر تەرەپتىن غەرب دۆلەتلىرى بىر تەرەپتىن روسىيە ياكى خىتاي ئوتتۇرىسىدىكى رايون ئۇرۇشىنىڭ مۇمكىنچىلىكى. قانداقلا بولمىسۇن، ئىقتىسادىي ئاچكۆزلۈك يەنىلا دۆلەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتنىڭ ئالدىنقى سېپىدە تۇرماقتا.
تۆۋەندىكى قۇرلاردا، بىز ئەڭ روشەن نۇقتىلىق مەسىلىلەر ۋە قىزىق نۇقتىلارنى يورۇتۇپ بېرىمىز، بۇ مەزمۇنلار كەڭرى ئەمەس، ئەمما مۇقەررەر ھالدا چوڭ ئۇرۇشلارغا ئايلىنىشى مۇمكىن.
ئۇكرائىنا
دۇنيا 2014-يىلدىن باشلاپ ئۇكرائىنانىڭ شەرقىدە ئۇكرائىنا ئارمىيىسى بىلەن روسىيە قوللىغان بۆلگۈنچىلەر ئوتتۇرىسىدا ئۇرۇش بولغانلىقىنى ئۇنتۇپ قالدى. بۇ ئۇرۇش ئۇكرائىنانىڭ موسكۋانى قوللايدىغان پرېزىدېنتى ۋىكتور يانۇكوۋىچ غەربنىڭ قوللىشى بىلەن ئاغدۇرۇلغاندىن كېيىن باشلانغان. روسىيە پرېزىدېنتى ۋىلادىمىر پۇتىن قىرىمنى ئۆزىگە قوشۇۋېلىش بىلەن بىرگە ئۇكرائىنانىڭ شەرقىي قىسمىدىكى دونباس رايونىدىكى بۆلگۈنچىلەرنى قوللىدى.
2019-يىلى ۋەزىپىگە ئولتۇرغان پۇتىن بىلەن ئۇكرائىنا پرېزىدېنتى ۋىلادىمىر زېلېنسكىينىڭ تىنچلىق ئېلىپ بېرىش ۋەدىسىگە قوشۇلغان سۈلھى يىمىرىلدى. 2021-يىلى ئەتىيازدا، روسىيە رەھبىرى ۋىلادىمىر پۇتىن ئۇكرائىنا چېگراسىغا 100،000 دىن ئارتۇق ئەسكەر ئورۇنلاشتۇردى، ئاندىن ئامېرىكا پرېزىدېنتى جو بايدىن بىلەن كۆرۈشكەندىن كېيىن بىر نەچچە ھەپتە چېكىندى. قانداقلا بولمىسۇن ، روسىيە كېيىنچە قايتىدىن يەنە كۈچ توپلىدى.
ئۇكرائىنالىقلارنى ئەندىشىگە سالىدىغىنى شۇكى ، ئامېرىكا باشچىلىقىدىكى غەرب دۆلەتلىرى روسىيەنىڭ ئوچۇق-ئاشكارە تەھدىتىگە تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن ، ئىقتىسادىي جازانى كۆتۈرەپ چىقتى، لېكىن قارا دېڭىزدا بىر قىسىم مانېۋىر ۋە ھەربىي مانېۋىرلارنى ئېلىپ بېرىشتىن باشقا ھېچ ئىش قىلمايۋاتىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا، روسىيە پرېزىدېنتى يېقىن كەلگۈسىدە ئۇكرائىناغا تاجاۋۇز قىلىشتىن ساقلىنىشى مۇمكىن ، ئەمما ئۇكرائىنانىڭ شەرقىدىكى بۆلگۈنچىلەرنى قوللاشنى كۈچەيتىش ئۈچۈن ھەر ۋاقىت تەييار بولۇپ، بۇ ئارقىلىق ئۇ يەردىكى توقۇنۇشنى ھەقىقىي ئۇرۇش دەرىجىسىگە كۆتۈرىدۇ.
ئامېرىكا ۋە خىتاي
كۆز مۇقەررەر ھالدا دۇنيادىكى ئىككى چوڭ ئىقتىسادىي گەۋدە ئامېرىكا بىلەن خىتاي ئوتتۇرىسىدىكى جىددىي مۇناسىۋەتكە يۈزلىنىدۇ. سودا مۇناسىۋىتىدىكى ماسلىشالماسلىق ۋە رىقابەت، بىخەتەرلىك ۋە ھەربىي تەرەپنى ئۆز ئىچىگە ئالغان جۇغراپىيىلىك ئىقتىسادىي رىقابەتتە نامايان بولماقتا.
بۇ ئارقا كۆرۈنۈشتە، ۋاشىنگىتون ئافغانىستاندىن چېكىنگەندىن كېيىن ئاۋسترالىيە ۋە ئەنگىلىيە بىلەن AUKUS ئىستراتېگىيىلىك كېلىشىمىنى تەرەققى قىلدۇرۇشقا ئالدىرىدى. بۇنىڭدىكى مەقسەت خىتاينىڭ جەنۇبىدىكى دېڭىز يولىنى كونترول قىلىش. بۇ كېلىشىم ئارقىلىق ئامېرىكا ئاۋىستىرالىيەنى يادرو سۇ ئاستى پاراخوتى بىلەن تەمىنلەپ ، خىتاينىڭ ئارزۇسىغا قارشى بۇ رايوندىكى ھەربىي مەۋجۇتلۇقىنى كۈچەيتىدۇ.
ئافغانىستان
2021-يىلى ئافغانىستاننى تېزلا كونترول قىلغان تالىبان ھەرىكىتىنىڭ غەلىبە يىلى ئىدى. تالىبان ھەرىكىتىنىڭ ھاكىمىيەتكە قايتىپ كېلىشى ھەيران قالارلىق ئەمەس. 2020-يىلىنىڭ بېشىدا، ۋاشىنگىتون تالىبانلار بىلەن ئامېرىكا ئارمىيىسىنى چېكىندۈرۈش ۋە ئۇلار بىلەن ئىتتىپاقداش كۈچلەرنى 21 يىلدىن كېيىن دۆلەتتىن چېكىندۈرۈش توغرىسىدا كېلىشىم ئىمزالىدى.
غەرب دۆلەتلىرى ئافغانىستاننىڭ چەتئەلدىكى بارلىق مال-مۈلۈكلەرنى توڭلىتىش ۋە ئۇلارنى ئەڭ تۆۋەن تۇرمۇش لازىمەتلىكلىرى بىلەن تەمىنلەيدىغان مۇھىم ياردەمنىڭ توختىتىلىشى بىلەن چەكلەندى.
تالىبانلار ھازىر ئافغانىستاننى كونترول قىلماقتا، ئەمما سەزگۈر جۇغراپىيىلىك ئورنى ۋە دائېشنىڭ مەۋجۇتلۇقىنىڭ تەھدىتىگە ئۇچرىغان بۇ مۇرەككەپ دۆلەت، ئۇزۇن ئۆتمەيلا چەتئەلنىڭ ئارىلىشىشىنى قوزغايدىغان ئىچكى ئۇرۇش ئېھتىماللىقىغا ئاسانلا كىرىپ قېلىشى مۇمكىن دەپ قارالماقتا.
ئېفىيوپىيە
ئېفىيوپىيە ھۆكۈمەت ئارمىيىسى بىلەن تىگراي خەلق ئازادلىق فرونتى (TPLF) ئوتتۇرىسىدا بىر يىلدىن كۆپرەك ۋاقىت داۋاملاشقان توقۇنۇش تىنچلىق ئىستىقبالى بار كىشىلەرنى ئۈمىدسىزلەندۈرىدۇ. ھازىر، ھۆكۈمەت ئارمىيىسى جەڭدە ئۈستۈنلۈكنى ئىگىلىگەندەك قىلىدۇ ، ئەمما كۈچ تەڭپۇڭلۇقى تېزلا ئۆزگىرىشى مۇمكىن. چۈنكى ھەر ئىككى تەرەپنىڭ قوللىشى بار ، ھەر ۋاقىت ھەرىكەت قوللىنالايدۇ.
ئافرىقىدىكى ئاشقۇنلار
ئافرىقىدا، دائېش 2017-يىلدىن كېيىن كۈچلىنىشكە باشلىدى. بەزى دۆلەتلەردىكى مەمۇرىي، بىخەتەرلىك ۋە سىياسىي مۇھىتنىڭ ئاجىزلىقى ۋە كونترول قىلىش تەس بولغان كەڭ قۇملۇق يەرلىرى بۇ تەشكىلاتنىڭ بارلىققا كېلىشىگە ياردەم بەردى. ساھىل رايونىدا، بولۇپمۇ مالى، نىگېر ۋە بۇركىنافاسودا زوراۋانلىق ۋەقەلىرى يۈز بەردى.
نىگېرىيەدىكى بوكو ھەرەم، سومالى ۋە موزامبىك، كونگو ۋە ئۇگاندادا يېقىندا پەيدا بولغان رادىكال تەشكىلاتلارنى تىلغا ئېلىشقا ئەرزىيدۇ.
