2022- يىل 6- ئاينىڭ 12- كۈنى… يەكشەنبە
خىتاينىڭ ئۇرۇش ئايروپىلانلىرى ئاسىيا-تىنچ ئوكياندا «توخۇ ئويۇنى» ئويناش ئارقىلىق ئامېرىكىنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىنى نىشانلىدى. بۇ ئويۇن ۋەزىيەتنى كونترولدىن چىقىرىپ تاشلاپ، ئۇرۇش كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان خەۋپىنى ئاشۇرماقتا.
بۈگۈن CNN قانىلىنىڭ تەھلىلىگە قارىغاندا، ھەربىي مۇتەخەسسىسلەر يېقىنقى كۈنلەردە «كانادا ۋە ئاۋىستىرالىيە ئايروپىلانلىرى ۋە ئۇلارنىڭ خادىملىرىغا خەتەر ئېلىپ كەلدى» دەپ ئەيىبلەنگەن خىتاي ئۇرۇش ئايروپىلانلىرىنىڭ بارغانسىرى كۈچىتىۋاتقان تاجاۋۇزچىلىق ھەرىكەتلىرى توغرىسىدا ئاگاھلاندۇرغان.
بۇ بېيجىڭنىڭ زېمىن تەلىپىنى خەتەرلىك يېڭى سەۋىيىگە كۆتۈرگەنلىكىنىڭ بەلگىسى.
بۈگۈن سىنگاپوردا باشلانغان ئاسىيادىكى ئەڭ چوڭ مۇداپىئە باشلىقلار يىغىنى «شاڭرى-لا» دىئالوگىدا، ھەممەيلەننىڭ كۆزى ئامېرىكا دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى لويد ئوستىن ۋە ئۇنىڭ خىتاي مەنسەپدىشى ۋېي فىڭخىنىڭ ئىككى تەرەپلىك سۆھبەتتىگە مەركەزلەشتى.
ئامېرىكىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك مۇداپىئە ئەمەلدارلىرى دۇنيادىكى ئىككى چوڭ كۈچ ئوتتۇرىسىدىكى رىقابەتنىڭ كۈنسېرى كۈچىيىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن، تېخىمۇ پىشىپ يېتىلگەن كرىزىس ئالاقىلىشىش مېخانىزمىنى مۇراجىئەت قىلىپ، ۋاشىنگتوننىڭ «مۇناسىۋەتكە توساق قويۇش» پىرىنسىپىگە ئەھمىيەت بېرىدىغانلىقىنى ئېيتتى.
كۈلرەڭ رايون
كۈلرەڭ رايون ھەرىكىتى – ئەمەلىي ئۇرۇشنىڭ كۆزگە ئېلىپ، مىللىي ۋە سىياسىي نىشانغا يېتىشنى مەقسەت قىلغان مەجبۇرلاش ھەرىكەتلىرىگە ئىشلىتىلىدىغان ھەربىي ئاتالغۇ.
تەھلىلچىلەر، خىتاينىڭ نېمە ئۈچۈن تاجاۋۇزچىلىقنى كۈچەيتىۋاتقانلىقى ۋە بۇ توقۇنۇشتا نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ ئاللىبۇرۇن «كۈلرەڭ رايون» دەپ ئاتىغان يېڭى ئۇرۇش سېپىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان ياكى قىلمايدىغانلىقىنى توغرىسىدا سۇئاللارنى پەيدا قىلغانلىقىنى ئېيتشماقتا.
ئاۋىستىرالىيەدىكى گىرىف ئاسىيا ئىنستىتۇتىدىكى پېتېر لەيتون: «خىتاينىڭ يېقىنقى ھەرىكەتلىرى بۇ خىل تاكتىكىلاردا خەتەرلىك ئېشىققا قاراپ يۈزلەنمەكتە. بۇ كىشىنى ئەندىشىگە سالىدۇ» دېدى.
باشقا نۇرغۇن تەھلىلچىلەرمۇ بۇ سۆزنى ئىشلىتىپ، بېيجىڭنىڭ جەنۇبىي دېڭىزدىكى ھەرىكىتىنى تەسۋىرلىمەكتە.
بىلگىنىمىزدەك، خىتاي نەچچە يىل ۋاقىت سەرپ قىلىپ، جەنۇبىي دېڭىزدىكى تالاش-تارتىش بولىۋاتقان رايونلاردىكى ئاراللار ۋە قاراڭغۇ خادا تاشلارنى مۇستەھكەم ھەربىي بازا ۋە ھاۋا يولىغا ئايلاندۇردى.
خىتاي 2016-يىلى خەلقئارا سوتنىڭ خىتايغا قارشى چىقارغان قارارىغا قارىماي، قۇشنا دۆلەتلەر بىلەن بولغان يەر ماجىراسى بولغان 1 مىليون 300 مىڭ كۋادرات ئىنگلىز مىلى دېڭىزنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمىنى داۋاملىق ئۆزنىڭ دەپ تەلەپ قىلماقتا.
لەيتون لوۋى ئىنستىتۇتىنىڭ بىلوگىدا مۇنداق دەپ يازدى: خىتاي ھازىر ئامېرىكىنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىغا تەۋە ئايروپىلانلارنى «تاجاۋۇزچىلىق» ئارقىلىق توسۇپ كۈلرەڭ رايون تاكتىكىسىنىڭ يېڭى سەۋىيىسىنى قوللاندى.
خىتاينىڭ J-16 كۈرەشچى ئايروپىلانىنىڭ ئالدىنقى ئايدا جەنۇبىي دېڭىزدا ئاۋىستىرالىيە رازۋېدكا ئايروپىلانىنى توسۇۋالغانلىقى ئېلان قىلىندى. بۇ ۋەقە «ئىنتايىن خەتەرلىك» دەپ تەسۋىرلىگەن.
بۇنىڭدىن باشقا، خىتاينىڭ ئۇرۇش ئايروپىلانلىرىنىڭ كانادا رازۋېدكا ئايروپىلانىغا ئارىلىشىشى ئوتتۇرىغا چىقتى.
بۇ ۋەقەلەر ئامېرىكا ۋە ئۇنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىنى ساراسىمىگە سېلىۋاتقان بىر پەيىتتە، بېيجىڭ ئۇششۇقلۇق قىلىپ «گۇناھ»نىڭ باشقا دۆلەتلەردە ئىكەنلىكىدە چىڭ تۇرۇپ ئاۋىستىرالىيە ۋە كاناداغا قارشى ئىنكاس قايتۇردى.
خىتاي ئارمىيىسى توغرىسىدا مۇتەخەسىس Skylar Mastro بۇ تېمىدا: «بېيجىڭ ئۇچقۇچىللىرىنى خەتەرلىك «توخۇ ئويۇنى» دا ئىشلىتىۋاتىدۇ. بۇ «بېيجىڭ غەلىبە قىلىمىز» دەپ ئويلاۋاتقان ئويۇن بولۇپ، خىتاي بۇ سۈركۈلۈشنىڭ كۈچىيىش ئېھتىماللىقىدىن ئەنسىرىمەيدۇ، ئەمما خىتاي غەرب دۆلەتلىرىنىڭ ئەندىشىسىنى بىلىدۇ. خىتاي بۇ خەتەرلىك ھەرىكەتنى ئېلىپ بېرىپ، ئارقىدىنلا رەقىبلىرىگە: «ئەگەر سىز بۇ يەردە بولمىغان بولسىڭىز ، تېخىمۇ بىخەتەر بولاتتى» دىگەنلەرنى ئىلگىرى سۈرۋاتىدۇ.» دېدى.
نېمىشقا ھازىر؟
ماسترو ۋە باشقىلارغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، خىتاينىڭ ھازىرغا قەدەر «توخۇ ئويۇنى» ئۈچۈن ئامېرىكىنىڭ ئىتتىپاقداشلارنى تاللىغانلىقى ئەقىلگە مۇۋاپىق.
ئاقىللار ئامبىرىنىڭ خەلقئارا مۇداپىئە تەتقىقاتچىسى تىموتىي خىت: «خىتاي بۇ ئارقىلىق تىنچ ئوكياندىكى شېرىكلىرى بىلەن ئامېرىكىنىڭ ئىتتىپاقداشلىقىنى بۇزماقچى بولۇۋاتقانلىقىدىن بولۇشى مۇمكىن. ئامېرىكىنىڭ كانادا ۋە ئاۋىستىرالىيە قاتارلىق ئىتتىپاقداشلىرىنى نىشانلاش بۇ خىل ئىتتىپاقنىڭ ئاجىزلىقى ئۈستىدە ئىزدىنىش ۋە بۇ دۆلەتلەردىكى كىشىلەرنىڭ ئامېرىكا ۋە خىتاي بىلەن بولغان ھەربىي ھەمكارلىقنىڭ خەتىرىگە بولغان تونۇشىنى ئاشۇرۇشنىڭ ئۇسۇلى بولالايدۇ» دېدى.
