مەنبە: Şarku’l Avsat
تەھلىل
21-ئەسىردە، دۇنيادىكى ئەڭ تەجرىبىلىك ئىستراتېگىيىلىك رولچىلارنىڭ بىرى دەپ تەسۋىرلەنگەن، روسىيە پرېزىدېنتى ۋىلادىمىر پۇتىننىڭ ئۈچىنچى قېتىم خېرسوندىن چېكىنىشكە قوشۇلۇشىنى ھېچكىم ئويلاپ يېتەلمەيدۇ. روسىيە دەسلەپتە ئۇكرائىنانىڭ پايتەختى كىيېۋنى كونترول قىلالماي كۈچنىڭ خورىشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن، كىيېۋ شەھەر ئەتىراپىدىن چېكىندى. بۇ چېكىنىش ئۇكرائىنانىڭ روسىيە ئارمىيىسىگە قاراتقان ھەربىي بېسىمى سەۋەبىدىن «مەجبۇرىي چېكىنىش» دەپ قارالدى.
روسىيە ئارمىيىسىنىڭ خاركىۋدىن چېكىنىشى ئىككىنچى قېتىم چېكىنىش بولدى. ئەمما بۇ ئىككى چېكىنىشنىڭ پەرقى بار. روسىيە ئارمىيىسى پايتەخت كىيېۋ ئەتراپىدا پارتىزانلىق ئۇسلۇبىدا جەڭ قىلىۋاتقان ئۇكرائىنا ئارمىيىسىگە قارشى ھۇجۇم ھالەتتە ئىدى. خاركىۋدىكى چېكىنىش جەريانىدا، ئۇكرائىنا ئارمىيىسى مۇداپىئە ھالىتىگە چۈشۈپ قالغان روسىيە ئارمىيىسىگە «چاقماق ھۇجۇمى» قوزغىدى. ئىككىنچى قېتىملىق چېكىنىشتە، ئۇكرائىنا تەخمىنەن 8000 كۋادرات كىلومېتىر كېلىدىغان زېمىننى يۈزلىگەن ھەربىي ماشىنىلار بىلەن قۇشۇپ كونترول قىلدى. يەنە بىر تەرەپتىن، دۇنيادىكى ئارمىيەلەرنىڭ ئىچىدە ھەربىي كۈچى ئالدىنقى قاتارىدا تۇرىدىغان روسىيە ئارمىيىسى «ئورنىنى مۇقىملاشتۇرۇش» ۋەزىپىسىنى ئىجىرا قىلىشتا «جەڭ ئارمىيىسى» سالاھىيىتىنى يوقىتىپ قويدى.
روسىيەنىڭ دينىپرو دەرياسىنىڭ غەربىي قىرغىقىدىن چېكىنىش قارارى پرېزىدېنت پۇتىننىڭ ئۇكىرائىنا زېمىنىدىكى ئەڭ مۇھىم سەپتە ئۈچىنچى قېتىم چېكىنىشى ھېساپلىنىدۇ، ئەمما نېمە ئۈچۈن؟
بىرىنچى، ئۇكرائىنا سەھنىسىدە:
ئەسلىدە، ھەربىي قوماندان دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى بىلەن بىرلىكتە ھەرىكەت قىلىدۇ. قوماندان تەكلىپ بېرىدۇ، دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى قوشۇلدۇ. غەلىتە يېرى شۇكى، پرېزىدېنت پۇتىن بۇنداق قىلغىنى يوق. ھالبۇكى ، تاكتىكا مەسىلىسىگە قەدەر، ئۇرۇشنىڭ ھەممە يېرىگە ئارىلاشقان كىشى ئۇ ئىدى. ئۇ دەل مارىيپولدىكى جەڭ جەريانىدا دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرىغا ئۇكرائىنا ئەسكەرلىرىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قورغىنى ئازوۋستال پولات-تۆمۈر زاۋۇتىنى قامال قىلىشقا بۇيرۇغان، شۇنداقلا روسىيە ئارمىيىسىنى لۇخانسك شەھىرىدىكى لىچىنسك رايونى قولدىن كەتكەندىن كېيىن تاكتىكىلىق توختىتىشقا بۇيرۇغان كىشى ھەم ئۇ ئىدى.
ئىككىنچى، مەشغۇلات شارائىتى:
روسىيە ئارمىيىسى پۇتىننىڭ پرېزىدېنت پەرمانى بىلەن قوشۇۋالغان رايوننىڭ بىرى دەپ قارالغان خېرسوندىن چېكىنىپ چىقتى. شۇنداق قىلىپ، ئۇكرائىنا ئارمىيىسى شەھەرگە كىرگەندىن كېيىن، 9 مىڭ كۋادرات كىلومېتىرلىق يەرنى كونترول قىلدى. ئەگەر روسىيە ئارمىيىسىنىڭ قوماندانلىقى دەريانىڭ مۇداپىئە خاراكتېرلىك تەبىئىي توساقلىق رولىدىن پايدىلانغان بولسا، ئۇكرائىنا ئارمىيىسىنىڭ ھۇجۇمىنى تۇسۇپ قالالىغان بولار ئىدى. دەريا، پرېزىدېنت پۇتىننىڭ ئىككى چوڭ نىشانى بولغان مىكولايېۋ ۋە ئودېسسا شەھەرلىرىگە يېتىپ بېرىش ئۈچۈن، پۈتۈن خېرسوننى كونترول قىلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
ئۇكرائىنا قىسىملىرىنىڭ خېرسون شەھىرىگە كىرىشى بىلەن، روسىيە ئارمىيىسى كونترول قىلغان رايونلار HIMARS باشقۇرۇلىدىغان بومبا سىستېمىسىنىڭ زەربىسىگە ئۇچىرىدى. بۇ سەۋەبتىن، روسىيە مەيلى دۈشمەنگە قارشى نۇقتىلىرى ياكى قوماندانلىق قىلىش مەركەزلىرى ۋەياكى ئوق دورا ئىسكىلاتىلىرى بولسۇن ئورۇنلاشتۇرۇشتا قىيىنچىلىققا دۇچ كەلدى. بۇ خىل ئەھۋالدا، روسىيە ئارمىيىسى بارلىق كۈچ مەركەزلىرىنى دەريانىڭ شەرقىي قىرغىقىدىن يىراقلاشتۇرۇش ۋە HIMARS باشقۇرۇلىدىغان بومبا سىستېمىسىنىڭ 80 كىلومىتىرلىق زەربە دائىرىسىدىن چىقىپ كېتىشى كېرەك بولىدۇ.
بۇ چېكىنىش رۇسىيە ئارمىيىسىنىڭ دەريانىڭ غەربىي قىرغىقىدا تۇرالمىغانلىقىنىڭ نەتىجىسى ئىكەنلىكىدە شەك يوق. بۇ رايونغا ئورۇنلاشقان روسىيە قىسىملىرى يەكلىنىپ قالغانلىقتىن، دەريانىڭ شەرقىي قىرغىقىغا چېكىنىپ، بارلىق كىرىش يوللىرىنى ئىشلەتكىلى بولمايدىغان ھالەتكە كەلتۈرۈش ئۇسۇلىنى تاللىدى. بۇ يەردىن چېكىنىش قارارى ئۇرۇشنىڭ ئىككى پرىنسىپى يەنى «ھەربىي بىخەتەرلىك» ۋە «كۈچىنى ساقلاش» جەھەتتىن، توغرا قارار دەپ قاراشقا بولىدۇ.
ئۇنداقتا، بۇ «چېكىنىش» نېمىلەرنى مەقسەت قىلغان؟ پرېزىدېنت پۇتىن «مەخپىي پىلان»نى يوشۇرۇشنى قارار قىلدى. بۇنىڭغا ئاساسەن، كېيىنكى باسقۇچتا تۆۋەندىكى قەدەملەر تاشلىنىشى مۇمكىن:
* قىسىملارنى قايتا تەشكىللەش – سەپلەش ۋە يېڭى ئەسكەرلەرنى تەربىيىلەشنى تاماملاش.
* قىش پەسلىنىڭ ئۆتۈشىنى ساقلاش ۋە تۈگىگەن قورال زاپىسىنى يېڭىلاشقا ئۇرۇنۇش. بولمىسا، روسىيە بىخەتەرلىك كېڭىشىنىڭ كاتىپى نىكولاي پاتروشېفنىڭ ئىراننى زىيارەت قىلىشى ھەمدە ئۇ يەردىكى ئەڭ يۇقىرى سىياسىي ۋە بىخەتەرلىك ئەمەلدارلىرى بىلەن كۆرۈشىشىدە يەنە نېمە سەۋەب بولۇشى مۇمكىن؟
* بەزى مۇھىم نۇقتىلارنى بەلگىلەش.
بۇ مۇھىم نۇقتىلار تۆۋەندىكىلەر بولۇشى مۇمكىن:
1- ئۇكرائىنا ئارمىيىسىنىڭ شەرىقتىكى سۋاتوف ۋە كرېمېنا شەھەرلىرىنى قايتىدىن كونترول قىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش. بۇنىڭ ئۈچۈن بىرىنچى بروۋنىك لەشكىرى (دىۋىزىيسى) نىڭ سۋاتوف ۋە كرىمېنا شەھەرلىرىنى قوغداشى زۆرۈر.
2- پرېزىدېنت پۇتىننىڭ ئاساسلىق نىشانى بولغان پۈتكۈل دونباس رايونىنى رۇسىيەنىڭ كونتروللۇقىغا- ئېلىش. بۇنىڭ ئۈچۈن، دونېتسىكنىڭ باخمۇت رايونىنى ئىگىلەش، سىلاۋىيانسك ۋە كراماتېرسك شەھەرلىرى بۇ ھۇجۇمنىڭ كىرىش ئېغىزى بولالايدۇ.
3- روسىيە ئەسكەرلىرىنىڭ زاپورجىيا رايونىدىكى قۇرۇقلۇق لىنىيىسىنى، بولۇپمۇ رايوننىڭ ئەڭ مۇھىم شەھىرى مىليتوپولنى كونترول قىلىشنى كۈچەيتىش، ئەگەر بۇ كونتروللۇق ئۇكرائىنا ئارمىيىسىگە ئۆتۈپ كەتسە، قىرىمنىڭ دونباس بىلەن روسىيەنى تۇتاشتۇرىدىغان قۇرۇقلۇق يولى خەتەر ئاستىدا قېلىشى مۇمكىن.
4-قىش پەسلى ئارمىيەنىڭ قوماندانلىق شىتابىغا ئىككى مۇھىم پۇرسەت ئاتا قىلالايدۇ.
بۇلارنىڭ بىرىنچىسى: دىپلوماتىيە ئىشىكىنى ئېچىش. قانداقلا بولمىسۇن ، بۇ ئېھتىماللىق ھازىرچە مۇمكىن ئەمەس. ئىككىنچى : ھەقىقىي چوڭ تەھدىت پەيدا قىلىدىغان ئۇرۇشقا تەييارلىق قىلىش پۇرسىتى.
* بۇ تەھلىلنى ئوتتورا شەرق (Şarku’l Avsat) گېزىتى ھەربىي ئانالىزچىسى قىلغان.