11-ئاينىڭ 3-كۈنى ئۆتكۈزۈلگەن ئامېرىكا سايلىمىدا جو بايدىن غەلىبە قىلغاندىن كېيىن، بۇ دۆلەتنىڭ خىتاي بىلەن بولغان ئىقتىسادىي مۇناسىۋىتىنىڭ يۆنىلىشى ۋە سودا سۆھبىتىدە تاشلىنىدىغان تۇنجى قەدەمى ھەممە كىشىنىڭ قىزىقىدىغان بىر مەسىلىسى ئىدى.
ئوكسفورد ئىقتىسادى ئاسىيا ئىقتىسادىنىڭ رەئىسى لۇئىس كۇيجس جوۋ بايدىن ھۆكۈمىتىنىڭ ئامېرىكىدا خىتايغا بەزى ئىجابىي تەسىرلەرنى ئېلىپ كېلىشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى: «بايدىن ھۆكۈمىتى ئامېرىكىنىڭ خىتايغا قاراتقان ئالدىن پەرەز قىلىدىغان ۋە تاجاۋۇزچىلىق قىلمايدىغان سىياسىتىنى كۆرسىتىدۇ. ئامېرىكىنىڭ سىياسىي سەھنىسىدىكى خىتايغا تۇتقان قاتتىق مەيدانىنى ئاغزاكى ۋە كەڭ قوللاشنى كۆزدە تۇتقاندا، بىز ئامېرىكىنىڭ بولۇپمۇ ئىقتىسادىي مەسىلىدىكى ئومۇمىي مەيدانىنى يۇمشىتالايدۇ دەپ ئويلىمايمىز»دېدى.
ئامېرىكىدا ، دونالد ترامپ 2016-يىلى نويابىردا ئۆتكۈزۈلگەن پرېزىدېنت سايلىمىدا غەلبە قىلغاندىن كېيىن ، دۇنيا سودىسىدا قورۇقچىلىق تەدبىرلىرىنى تېزلەشتۈردى. بۇ ئارقا كۆرۈنۈشتە بولۇپمۇ خىتاي بىلەن بولغان جىددىي مۇناسىۋەتتىن كېيىن سودا ئۇرۇشى ئەندىشىسى كۈن تەرتىپىنى ئۇزاققىچە ساقلاپ كەلدى.
گەرچە ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن كېيىن يەر شارى كېلىشىمى بىلەن پۇل ئۇرۇشى تۆۋەنلىگەن بولسىمۇ، ئەمما ئارىلىشىش لەيلىمە پېرېۋوت نىسبەت سىياسىتىنى قوللانغان خىتاي بۇ جەرياندا دۆلەت پۇلىنىڭ دوللارغا بولغان قىممىتىنى ئاندا-ساندا تۆۋەنلەتتى. ئامېرىكا بولسا قىلچە ئىككىلەنمەستىن پۇل ۋە ئىقتىسادىي كۆلەم جەھەتتە ئەۋزەللىكىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن بارلىق تەدبىرلەرنى قوللاندى.
2018- يىلىنىڭ بېشىدىن باشلاپ خىتاي بىلەن بولغان «سودا ئۇرۇشى» دا جىددىيلىكنى باشتىن كەچۈرۈۋاتقان ئامېرىكا ، ھەر بىر پۇرسەتتە ئۆزىنىڭ تاشقى سودىدىكى رىقابەت ئەۋزەللىكىنى يوقىتىپ، مەسىلىنى كۈن تەرتىپىدە ساقلاپ كەلگەنلىكىدىن بىئارام بولغانلىقىنى بىلدۈردى.
ئامېرىكىنىڭ 1985-يىلدىن باشلاپ خىتايغا قاراتقان تاشقى سودا قىزىل رەقىمى كۈنسېرى كۈچىيىۋاتىدۇ. بۇ جوۋ بايدىننىڭ 11-ئاينىڭ 3-كۈنى ئامېرىكىدا ئۆتكۈزۈلگەن سايلامدا غەلبە قىلغاندىن كېيىن، ئىككى دۆلەت ئوتتۇرىسىدىكى ئىقتىسادىي مۇناسىۋەتنىڭ قانداق تەرەققىي قىلىدىغانلىقى ۋە خىتايغا مۇناسىۋەتلىك يولغا قويۇلغان سىياسەتنىڭ ئۆزگىرىدىغان-ئۆزگەرمەيدىغانلىقى ھەققىدە ئوخشىمىغان چۈشەنچىلەرنى ئېلىپ كەلدى.
يەنە بىر تەرەپتىن ، خىتاي بىلەن بولغان سودا سۆھبىتى دائىرىسىدە تاشلىنىدىغان تۇنجى قەدەملەرمۇ تەقەززالىق بىلەن كۈتۈلمەكتە.
«كەڭ كۆلەملىك ئىچكى سىياسەت كۈن تەرتىپى سەۋەبىدىن سودا مەسىلىسى مۇھىم ئورۇنغا قويۇلمايدۇ»
ئوكسفورد ئىقتىسادشۇناسلىق ئاسىيا ئىقتىسادىنىڭ مەسئۇلى لۇئىس كۇيج ئانادولۇ ئاگېنتلىقىغا (AA) گە بايدىن ھۆكۈمىتىنىڭ خىتايغا بەزى ئىجابىي تەسىرلەرنى ئېلىپ كېلىشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى، ئەمما ئامېرىكىنىڭ خىتايغا قاراتقان ئىقتىسادى مەسىلىسىدىكى مەيدانىنىڭ ئۆزگەرمەيدىغانلىقىنى ئېيتتى.
بايدېن ھۆكۈمىتىنىڭ ئامېرىكىنىڭ خىتايغا قاراتقان تېخىمۇ ئالدىن پەرەز قىلغىلى بولىدىغان ۋە تاجاۋۇزچىلىق قىلمايدىغان سىياسىتىدىن دېرەك بېرىدىغانلىقىنى بايان قىلغان كۇيجس مۇنداق دېدى: «قانداقلا بولمىسۇن ، سايلام رىقابىتىدىكى كەسكىن سۆزلەر ۋە ئامېرىكىنىڭ سىياسىي سەھنىسىدىكى خىتايغا قاراتقان قاتتىق مەيدانىنى كەڭ قوللىغانلىقىنى كۆزدە تۇتقاندا ، بىز ئامېرىكىنىڭ بۇ مەسىلىدىكى ئومۇمىي مەيدانىنى تېخىمۇ يۇمشىتالايدۇ دەپ ئويلىمايمىز » دېدى.
جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسىنىڭ ئامېرىكا خەلقى ئارىسىدىكى خىتايغا بولغان كۆز قارىشى دېموكراتلار پارتىيىسىگە قارىغاندا سەلبىي ئەمەس.
تەرەققىي تاپقان دۆلەتلەر ئارىسىدا خىتايغا قارشى ئورتاق بىر سەپ پەيدا بولۇشى مۇمكىن.
ئۇ «بۇ نۆۋەتلىك پرېزىدېنت سايلىمىنىڭ نەتىجىسىگە قارىغاندا ، لۇئىس كۇيجس جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسىنىڭ كېڭەش پالاتاسىنى كونترول قىلىدىغانلىقىنى، دېموكراتلار پارتىيىسىنىڭ ئاۋام پالاتاسىدا كۆپ سانلىقنى ئىگىلىگەنلىكىنى كۆرسەتتى. نەتىجىدە، كېلەر يىلى ئامېرىكىدا مۇھىم مالىيە سىياسىتىنىڭ بوشىتىلىشى مۆلچەرلەنمىسىمۇ، ئەمما بۇ بىزنىڭ تەرەققىيات ئىستىقبالىمىزنىڭ يەنىلا ئوخشاش بولىدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ» دېگەن ئىپادىلەش ئۇسۇلىنى قوللانغان.
كۇيجس ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ تاشقى ۋە سودا سىياسىتىگە مۇھىم تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقىنى تەكىتلەپ مۇنداق دېدى: «دونالد ترامپ بۇ ھوقۇقتىن پايدىلىنىپ خىتاي ۋە باشقا دۆلەتلەر بىلەن بولغان سودا ئۇرۇشىنى داۋاملاشتۇردى ۋە پارىژ كېلىشىمى بىلەن دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتىدىن چېكىنىپ چىقتى. پىرىنسىپ جەھەتتىن، بايدىن سودا تاموژنا بېجىنىڭ كۆپ قىسمىنى ۋە ئالدىنقىلار ئېلىپ كەلگەن باشقا ئۆزگىرىشلەرنى بىكار قىلالايدۇ».
كۇيجس بايدېن ھۆكۈمىتىنىڭ خىتايغا بولغان تەسىرىنى شەكىللەندۈرىدىغان قوشۇمچە ئىككى ئامىلنىڭ بارلىقىنى كۆرسىتىپ تۆۋەندىكىدەك باھا بەردى:
«بىز ترامپ ھۆكۈمىتىنىڭ شياڭگاڭ، تەيۋەن، شىنجاڭ «شەرقىي تۈركىستان» ۋە جەنۇبىي دېڭىز قاتارلىق ئىشلاردا تېخىمۇ كۈچلۈك ۋە تېخىمۇ ئەتراپلىق پوزىتسىيىدە بولۇشىنى ئۈمىد قىلىمىز. بۇنىڭدىن باشقا، بىز بايدىن دەۋرىدىكى ئامېرىكىنىڭ دىپلوماتىيە سىياسىتىنىڭ تېخىمۇ بىر تەرەپلىمىلىك بولۇشىنى ئۈمىد قىلىمىز. بۇ تەرەققىي تاپقان دۆلەتلەر ئارىسىدا خىتايغا قارشى ئورتاق فرونتنىڭ بارلىققا كەلگەنلىكىدىن دېرەك بېرىدۇ. ئىقتىسادىي جەھەتتە، بۇ دۆلەت كارخانىلىرىنىڭ ئىقتىسادىي ۋە سانائەت سىياسىتىدىكى رولى، چەتئەل شىركەتلىرى ئۈچۈن باراۋەر رول ئوينايدىغان ۋە بىلىم مۈلۈك ھوقۇقىنى تېخىمۇ ياخشى قوغداشقا تېخىمۇ ماس ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ ئېلىپ كېلىشى مۇمكىن، چۈنكى بۇ مەسىلىلەر باشقا تەرەققىي تاپقان دۆلەتلەر ئۈچۈنمۇ بولۇشى مۇمكىن. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان تەرەققىي تاپقان دۆلەتلەر ئارىسىدا ئورتاق ئورۇننىڭ بولماسلىقى ئاساسلىقى ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ يالغۇز ھەرىكەت قىلىش خاھىشىدىن بولغان».
2020-11-16
مەنبە: ئانادولۇ ئاگېنتلىقى
