مەنبە: Mepa News
دۈشەنبە ، 2021-يىلى 2-ئاينىڭ 15-كۈنى……
1979-يىلى 2-ئاينىڭ 24-كۈنى ئافغانىستانغا تاجاۋۇز قىلغان سوۋېت ئىتتىپاقى 10 يىللىق ئۇرۇشتا مەغلۇپ بولۇپ ، 1989-يىلى 15-فېۋرال دۆلەتتىن چېكىنىپ چىققان.
سول زەربە ۋە ئىشغالىيەت
كالېندارلار 1978-يىلى 4-ئايدا كۆرسىتىلگىنىدە ، ئافغانىستان پرېزىدېنتى مۇھەممەد داۋۇت خان نۇر مۇھەممەد تاراكى باشچىلىقىدىكى سول قانات ئوفېتسىرلار تەرىپىدىن ئېلىپ بېرىلغان سىياسىي ئۆزگىرىشتە ئاغدۇرۇلدى.
بۇ سىياسىي ئۆزگىرىشتىن كېيىن ، بۇ دۆلەت ماركسىزم-لېنىنىزم ئىدىئولوگىيىسىنى قوللانغان ئىككى سىياسىي گۇرۇھنىڭ ئىتتىپاقى بىلەن باشقۇرۇشقا باشلىدى. ئافغانىستان دېموكراتىك خەلق پارتىيىسى بۇ دۆلەتتىكى سول سىياسىي گەۋدىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان خەلق ۋە پېرچېمدىن ئىبارەت ئىككى سىياسىي تەشكىلاتتىن تەشكىل تاپقان.
ئافغانىستاندا ئېلىپ بېرىلماقچى بولغان ئىسلاھات ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ دۆلەتنىڭ ئەنئەنىۋى مۇسۇلمانلار جەمئىيىتىدە ئىنكاس ۋە قوراللىق قوزغىلاڭ پەيدا قىلدى. بىر تەرەپتىن ، مۇسۇلمانلارنىڭ قوزغىلاڭلىرى ، يەنە بىر تەرەپتىن ، خەلق بىلەن پېرچېم قۇرۇلمىسى ئوتتۇرىسىدىكى سىياسىي توقۇنۇش سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ دۆلەتنى ئىشغال قىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى.
بۇ دۆلەتكە كىرگەن 30 مىڭغا يېقىن سوۋېت ئىتتىپاقى ئەسكىرى پارتىيىنىڭ خەلق قانىتىنىڭ رەھبىرى ھافىزۇللاھ ئىمىننى ئاغدۇرۇپ تاشلاپ ، پېرچېم قانىتىنىڭ رەھبىرى بابراك كارمالنى ھاكىمىيەتكە ئېلىپ كەلدى. سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ تاجاۋۇزى سول سىياسىي ئۆزگىرىشتىن كېيىن باشلانغان قوزغىلاڭلارنى ئۇرۇش دائىرىسىگە ئېلىپ كەلدى. بۇ دۆلەتتىكى سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئەسكەرلىرىنىڭ سانى ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ 100 مىڭغا يەتتى.
سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ بۇ دۆلەتتىكى مەۋجۇتلۇقى
سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئافغانىستاندىكى ھەربىي مەۋجۇتلۇقى كۆپىنچە ئاساسلىق يوللار ، مەركىزىي ئولتۇراق رايونلار ۋە بەزى قاراۋۇللار بىلەنلا چەكلەنگەن. سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئىشغالىيىتىگە قارشى كۈرەش قىلغان ۋە خەلقئارا جامائەت پىكىرىدە «مۇجاھىد» دەپ ئاتالغان كۈچلەر يېزىدا داۋاملىق ھۆكۈمرانلىق قىلدى.
سوۋېت ئىتتىپاقى ئۇرۇش جەريانىدا «مۇجاھىدلار» نىڭ قارشىلىقىنى بۇزۇش ئۈچۈن ئېغىر تىرىشچانلىق كۆرسەتتى. بۇ ئارقا كۆرۈنۈشتە ھاۋا ھۇجۇمى ۋە پۇقرالار رايونىنى نىشانلاش نەتىجىسىدە ، ئۇرۇش جەريانىدا جەمئىي بىر مىليونغا يېقىن پۇقرا قازا قىلدى ، ئۇلارنىڭ سانى 5 مىليونغا يېقىن ئافغانىستان مۇساپىرلىرى ئىران ۋە پاكىستانغا قېچىشقا مەجبۇر بولدى.
مۇشۇنداق بولۇشىغا قارىماي ، سوۋېت ئارمىيىسى قارشىلىقنى بۇزۇپ دۆلەتتە مۇقىملىق ئورنىتالمىدى. سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ھەربىي ماشىنا ئەترىتى ، قاراۋۇلخانا ۋە ئاساسلىق يوللاردىكى شەھەرلەرگە قىلىنغان ھۇجۇملار ئۇرۇش جەريانىدا داۋاملىق كۆپەيدى. گەرچە ئافغانىستانغا تاجاۋۇز قىلغاندىن كېيىن باشلانغان ئۇرۇشنىڭ تەڭپۇڭلۇقى دەسلەپتە سوۋېت ئىتتىپاقىنى قوللىغان بولسىمۇ ، ئەمما بۇ دۆلەتتىكى گۇرۇپپىلارنىڭ ئىستراتېگىيىسى ۋە ئافغانىستاننىڭ دۇنيادىن بولغان قىزىقىشى «مۇجاھىدلار» غا پايدىلىق بولدى.
ئافغانىستان سازلىقى
پۈتۈنلەي ئوخشىمايدىغان ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ بىلەن ، ئۇرۇش ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ پاتقىقىغا پېتىپ قالدى. بۇ ئۇرۇش 10 يىلغا يېقىن داۋاملاشتى ، سوۋېت ئىتتىپاقى ئىقتىسادى يىمىرىلىش گىردابىغا بېرىپ قالدى ۋە دۆلەت جەمئىيىتىنىڭ ئېنېرگىيىسىنى خورىتىۋەتتى. سوۋېت ئىتتىپاقى 1988-يىلى بۇ دۆلەتتىن چېكىنىشنى قارار قىلغان ۋە 1989-يىلى 15-فېۋرال چېگرادىن پۈتۈنلەي ئايرىلغان. ئۇرۇش جەريانىدا ، سوۋېت ئىتتىپاقى كەم دېگەندە 14000 ئەسكەردىن ، سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ قوللىشىدىكى كابۇل ھۆكۈمىتى 18 مىڭ ئەسكەردىن ئايرىلدى.
ئافغانىستان سەرگۈزەشتىلىرى سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ يىمىرىلىشىگە يول ئاچقان بىلەن ، ئافغانىستان ئۇرۇشىنىڭ ئاقىۋىتى ناھايىتى چوڭ بولدى. يەرلىكتە ، ئافغانىستان يەرشارى توقۇنۇشىنىڭ «جىھادنى قوللايدىغان» قۇتۇبىنىڭ مەركىزىگە ئايلاندى ، ھالبۇكى بۇ دۆلەت يەنىلا چىقالمايدىغان قاينام-تاشقىنلىققا پېتىپ قالدى. بۇ رايونغا سوۋېت ئىتتىپاقى بىلەن ئۇرۇشقا كەلگەن ئەرەب چەتئەللىك جەڭچىلىرى زامانىۋى يەر شارى توقۇنۇشىنىڭ باشلانغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.